Θέμα 4 Τα βασικά στοιχεία της ελληνικής αγοράς εργασίας και οι κίνδυνοι της εργασιακής εκμετάλλευσης – πώς να εντοπίσετε και να αναφέρετε την εργασιακή εκμετάλλευση

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο σημερινός πληθυσμός της Ελλάδας υπολογίζεται σε 10.800.000 άτομα.

Κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2021, υπήρχαν 4.053.275 εργαζόμενοι, ενώ ο αριθμός των ατόμων που αναζητούσαν εργασία ήταν 617.431. Το ποσοστό ανεργίας έφτασε το 13,2% ενώ των μισθωτών στο 68,9%. Επίσης, σημαντικός ήταν ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων χωρίς προσωπικό (20,1%).

Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στις γυναίκες έως 24 ετών, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο στην περιοχή του Βορείου Αιγαίου, ενώ τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης παρατηρούνται στους άνδρες 30-44 ετών με υψηλό μορφωτικό επίπεδο στην περιφέρεια Αττικής.

Αν και πριν από την οικονομική κρίση υπήρχαν πολλοί μετανάστες εργαζόμενοι στη χώρα, από το 2009 έως το 2013 ο αριθμός μειώθηκε σημαντικά καθώς το 33% των θέσεων εργασίας που απασχολούσαν μετανάστες εξαφανίστηκε. Μετά την πανδημία του COVID-19, η εικόνα της αγοράς εργασίας έχει αλλάξει καθώς παρατηρείται αύξηση της εξ αποστάσεως εργασίας και μείωση των ωρών εργασίας.

Ο Νόμος «4251/2014 -Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και λοιπές διατάξεις» θεσπίζει, μεταξύ άλλων, τις προϋποθέσεις νόμιμης απασχόλησης των μεταναστών και προστατεύει τα εργασιακά και κοινωνικοασφαλιστικά τους δικαιώματα. Η νομοθεσία αυτή εισάγει σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον τομέα των αδειών διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών και της ένταξής τους στο ελληνικό σύστημα.

Όσον αφορά τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα, στην πλειονότητά τους (80%) είναι μικρές με τζίρο έως 150.000 ευρώ ενώ πάνω από το 85% απασχολούν έως και 5 εργαζόμενους.

Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του 2021 της «Action Finance Initiative» (AFI), στην Ελλάδα δόθηκαν 542 δάνεια (5.319 εκατ. ευρώ) που δημιούργησαν 790 νέες θέσεις εργασίας. Ταυτόχρονα, η γυναικεία επιχειρηματικότητα αποτελεί το 42% των δανείων.

Να λάβουν το αντίγραφο της σύμβασης εργασίας τους με όλους τους όρους εντός δύο μηνών από την έναρξη της συνεργασίας.

Μετά την παροχή εργασίας, οι εργαζόμενοι δικαιούνται να λάβουν το μισθό τους. Σε περίπτωση καθυστέρησης ή μη πληρωμής ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί σε αρμόδια αρχή για εργασιακά θέματα.

Να παραλάβουν το έγγραφο που συντάσσεται από τον εργοδότη για κάθε μεταβολή των στοιχείων της σύμβασης, μέσα σε ένα μήνα από την πραγματοποίηση της μεταβολής.

Να λάβουν αποζημίωση σε περίπτωση καταγγελίας σύμβασης από τον εργοδότη (απόλυση) εάν η εργασιακή τους σχέση υπερβαίνει το ένα έτος, σε περίπτωση σύμβασης ορισμένου χρόνου.

Να λαμβάνουν ετήσια άδεια με αποδοχές σε περίπτωση ατομικής σύμβασης εργασίας.

Η εργασιακή εκμετάλλευση μπορεί να είναι κοινή στην ελληνική αγορά εργασίας καθώς και σε άλλες χώρες της Ε.Ε.

Σύμφωνα με τον FRA (Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα) η εργασιακή εκμετάλλευση εμφανίζεται σε αφθονία οικονομικών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων.

Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 32 του FRA αναφέρεται στη λέξη «εκμετάλλευση» και δημιουργεί ένα εργασιακό δίκτυο που προωθεί την ανάπτυξη σε διάφορους τομείς όπως ο οικονομικός, η ασφάλεια και η υγεία.

Ως η εργασιακή εκμετάλλευση μπορεί να χαρακτηριστεί μεταξύ άλλων, η εργασία χωρίς σύμβαση εργασίας, η αδήλωτη εργασία (απουσία κοινωνικής ασφάλισης ή ένσημα), η πολύωρη εργασία χωρίς διαλείμματα, οι μισθοί ή ακόμη και όταν οι εργαζόμενοι ελέγχονται από άλλο άτομο, η ψυχολογική και σωματική κακοποίηση και η παιδική εργασία.

Η εργασιακή εκμετάλλευση είναι πολύ συνηθισμένη στους μετανάστες που δεν κατέχουν έγγραφα στη χώρα υποδοχής. Εκτίθενται σε χαμηλά αμειβόμενες ή απλήρωτες θέσεις εργασίας, αδήλωτη εργασία ή εργασία κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Ειδικά, σε περιόδους κρίσεων όπως οι πανδημίες (COVID-19), ή η χρεοκοπία, η ανάγκη για εργασία εργαλειοποιείται και η εργασιακή εκμετάλλευση εντείνεται.

Η εμπορία ανθρώπων μπορεί να συνδεθεί με εργασιακή εκμετάλλευση ή σεξουαλική εκμετάλλευση. Αυτή η μορφή σύγχρονης δουλείας περιλαμβάνει κάθε είδους παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και ανισότητες μεταξύ των φύλων. 

Όσον αφορά τις ανισότητες φύλου και ηλικίας, πολλές γυναίκες με χαμηλό εισόδημα απασχολούνται στον τομέα της οικιακής φροντίδας. Πολλές από αυτές αντιμετωπίζουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους εργοδότες τους, όπως χαμηλούς μισθούς, έλλειψη ασφάλισης, κακές συνθήκες εργασίας και σεξουαλική παρενόχληση. Οι μετανάστριες που έχουν υψηλότερο επίπεδο τυπικής εκπαίδευσης αντιμετωπίζουν επίσης εμπόδια όπως ο ρατσισμός και οι προκαταλήψεις που τις εμποδίζουν να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας.

Ο παράγοντας ηλικία εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους. Οι ηλικιωμένες γυναίκες μπορούν να αντιμετωπίσουν εμπόδια που δημιουργούνται από τις κοινωνικές αντιλήψεις και τα στερεότυπα, ενώ διαδραματίζουν ζωτικούς ρόλους στα νοικοκυριά και τις κοινότητές τους.